Artykuł:

Techniki wspomaganej medycznie prokreacji

Napisany przez M-S-M, dnia 2015-03-26 09:43:21

Techniki rozrodu wspomaganego medycznie (ART - Assisted Reproductive Technology) są to procedury wspomagające płodność. Określenie „wspomagana prokreacja” obejmuje różnego rodzaju interwencje medyczne mające na celu poczęcie dziecka z ominięciem naturalnej drogi obcowania cielesnego kobiety i mężczyzny.

Do najczęstszych przypadków klinicznych kwalifikujących się do sztucznego zapłodnienia należą: niedrożność jajowodów, problemy immunologiczne (gdy organizm kobiety wytwarza przeciwciała niszczące plemniki), oligospermia (zbyt mała ilość prawidłowych fizjologicznie plemników w ejakulacie), nieregularne jajeczkowanie.

Ze względu na miejsce dokonania zapłodnienia metody medycznie wspomaganego rozrodu dzieli się na pozaustrojowe (łac. in vitvo) oraz wewnątrzustrojowe (łac. in vivo). W pierwszym przypadku proces zapłodnienia zachodzi poza organizmem kobiety (w probówce), w drugim wewnątrz układu rozrodczego pacjentki (sztuczne unasiennienie).

Podział technik

a) metody in vivo

Jedną z podstawowych technik wspomaganego rozrodu jest unasiennienie domaciczne, zwane w skrócie IUI (intrauterine insemination) lub popularnie - sztuczną inseminacją. Wyróżnić można trzy rodzaje sztucznej inseminacji: AIH- homologiczna (Artificial Insemination Husband), AID- heterologiczna (Artificial Insemination Donor), AIC- mieszana, gdy nasienie męża i innego mężczyzny jest mieszane dla celów fizjologicznych
lub psychologicznych (Artificial Insemination Combined).

Sztuczna inseminacja stosowana jest głównie w przypadkach, gdy kobieta nie ma możliwości poczęcia poprzez stosunek seksualny. Samo zapłodnienie odbywa się w tym przypadku w sposób naturalny, sztuczna jest jedynie metoda złożenia nasienia w drogach rodnych kobiety. Zabieg polega na bezpośrednim podaniu do jamy macicy przy pomocy specjalnego cewnika (katetera) odpowiednio przygotowanych i wyselekcjonowanych plemników, które dzięki temu omijają barierę śluzu szyjkowego i unikają uszkodzenia przez znajdujące się w nim przeciwciała. Jeśli inseminacja ma być dokonana nasieniem męża, czy też partnera kobiety, w dniu zabiegu pacjent oddaje nasienie, które przed inseminacją jest poddawane procesowi płukania i wirowania. Procesy te pozwalają wyodrębnić z ejakulatu prawidłowo zbudowane i ruchliwe, a więc najbardziej wartościowe plemniki, jednocześnie usuwając z niego bakterie, krwinki i inne zanieczyszczenia. W okresie poprzedzającym zabieg, kobieta może być poddana stymulacji hormonalnej, powodującej dojrzewanie większej ilości komórek jajowych i tym samym zwiększającej szansę zajścia w ciążę. Jako wskazania medyczne do zabiegu podaje się: zaburzenie owulacji, nieprawidłowe parametry nasienia, endometriozę, czynnik szyjkowy, niepłodność idiopatyczną.

W najczęściej stosowanej metodzie GIFT (Gametes Intrafallopian Transfer) plemniki wprowadza się za pomocą laparoskopu do jajowodu kobiety, gdzie następuje zapłodnienie komórki jajowej. Warunkiem powodzenia tej metody jest drożność przynajmniej jednego jajowodu. Oprócz metody GIFT do częściej stosowanych należą: FREDI (Fallopian Replacement of Eggs with Delayed Insemination)-dojrzałe komórki jajowe pobiera się
za pomocą laparoskopu i umieszcza w jajowodzie, po czym doprowadza się plemniki do macicy drogą przezpochwową, POST (Peritoneal Oocytes and Sperm Transfer)- gamety męskie i żeńskie wstrzykiwane są do jamy otrzewnej, zaś po zapłodnieniu zarodki trafiają do ujścia brzusznego jajowodu i przemieszczają się do macicy, TOAST (Transcervical Oocyte and Sperm Transfer)- uzyskane gamety męskie i żeńskie wprowadzane
są równocześnie przez szyjkę do macicy. Kolejna metoda- DIPI, polega na wprowadzeniu spermy do jajowodu po wcześniejszym ustaleniu, gdzie znajduje się w nim komórka jajowa.

b) metody in vitro

Drugą grupę omawianych technik stanowią metody sztucznego zapłodnienia in vitro, które podobnie jak w metodach in vivo dzielone są na metodę typu homologicznego (gdy dawcami są małżonkowie) i heterologicznego (gdy wykorzystuje się gamety pochodzące od dawców/dawcy), sztuczne zapłodnienie in vitro i przeniesienie embrionów. Pierwsze fazy rozwoju embrionalnego zachodzą więc poza organizmem kobiety. Dopiero po upłynięciu określonego czasu dziecko zostaje przeniesione do organizmu matki. Technika FIVET (Fertilization In Vitro and Embryo Transfer) jest procesem bardzo skomplikowanym i przebiega w czterech kolejnych etapach: przygotowanie komórek jajowych, przygotowanie nasienia, połączenie gamet i przeniesienie embrionu.

Można wymienić następujące modyfikacje metody pozaustrojowego zapłodnienia:

chirurgiczne przeniesienie zarodka do macicy (SET- surgical embryo transfer). Modyfikacja dotyczy ostatniego etapu zapłodnienia pozaustrojowego- przenoszenia zarodka do macicy poprzez szyjkę. W pierwotnej wersji tej metody może tutaj dojść do zakażenia. Aby tego uniknąć przenosi się zarodki „przez wcześniej wprowadzoną igłę, drogą przez cewkę moczową i pęcherz moczowy do macicy, za pomocą specjalnego cewnika”;
wewnątrzpochwowa hodowla (IVC- intravaginal culture). Modyfikacja tutaj stosowana służy uproszczeniu hodowli komórek jajowych. W tym celu wykorzystuje się w roli skomplikowanych inkubatorów środowisko pochwy, w której umieszcza się na ok. 50 godzin probówki z odpowiednim płynem inkubacyjnym;
przenoszenie zapłodnionej komórki jajowej lub zarodków do jajowodów (w kilku etapach)-występuje w wariantach: PROST (Pronucleated Stage Transfer)- zarodki w stadium 2-4 komórek (ok. 48 godzin po zapłodnieniu) przenosi się od strony szyjki macicy; ZIFT (Zygote Intrafallopian Transfer)- metoda analogiczna do PROST, jednakże transfer zygot odbywa się przez ujście brzuszne jajowodu; TET (Tubal Embryo Transfer)- zapłodnione zarodki przenosi się za pomocą laparoskopu do ujścia brzusznego jajowodu już 24 godziny po zapłodnieniu (stadium zygoty, w którym widoczne są przedjądrza); TV-TEST (Trans Vaginal Tubal Embryo Stage Transfer)- zabieg analogiczny do TET, jednakże zarodki przenosi się od strony szyjki macicy, w niektórych przypadkach- np. gdy plemnik nie może przedostać się przez osłonkę przejrzystą (zona pellicula) wokół komórki jajowej - wykonuje się dodatkowo mikromanipulacje wspomagające. W grupie tej wyróżnia się m.in. następujące metody:

PZD (Partial Zone Dissection)- wykonuje się mały otwór w osłonce przejrzystej,
SUZI (Supzonal Insemination)- umieszcza się jeden lub kilka plemników między osłonką przejrzystą, a błoną komórkową oocytu,
ICSI (Intracytoplasmatic Sperm Injection)- pojedynczy plemnik zostaje wprowadzony bezpośrednio do cytoplazmy komórki jajowej.

Podsumowanie

Możliwości technik rozrodu wspomaganego dały początek wielkim nadziejom, ale także dylematom natury moralno-etycznej. Społeczeństwo zostało postawione przed szeregiem problemów m.in:

Czy sztuczne zapłodnienie jest zgodne z naturą człowieka?
Czy praktyki sztucznego zapłodnienia da się pogodzić z tradycyjną zasadą etyki medycyny primum non nocere („po pierwsze nie szkodzić”)?
Jak interwencja wspomaganej prokreacji może wpłynąć na zdrowie i dobrostan dziecka przychodzącego na świat?
Czy proces wspomaganego rozrodu powoduje zagrożenie dla zdrowia kobiety?
Czy prokreacja medycznie wspomagana stanowi dobrodziejstwo, czy jest zagrożeniem dla istnienia małżeństwa i rodziny?
Jaki jest status moralny i prawny embrionu ludzkiego? Czy człowiek staje się człowiekiem w momencie poczęcia, czy dopiero po upływie pewnego czasu od chwili poczęcia?
Czy wolno człowiekowi dążyć do ulepszenia ludzkiej natury korzystając z instrumentów współczesnej nauki i medycyny?
Czy przeciwdziałanie niepłodności pozwala na stosowanie każdej metody?

Rozwój i wykorzystanie technik wspomaganego rozrodu stanowią niewątpliwie rewolucję w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego. Warto jednak pamiętać, że rewolucja ta nie ogranicza się jedynie do aspektu medyczno-biologiczno-technicznego, ale dotyka znaczenia i sensu ludzkiej prokreacji, małżeństwa i rodziny.

PIŚMIENNICTWO

Paszowski T., Wrona W.: Miejsce technik wspomaganego rozrodu we współczesnej medycynie [w]: Chyrowicz B. (red. nauk.): Metody wspomagania prokreacji: sukces czy porażka. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin 2006, s. 19
Łączkowska M.: Rodzinnoprawne dylematy wspomaganej prokreacji [w]: Gadzinowski J. (red. nauk.) i in.: Dawanie życia: problemy wspomagania rozrodu człowieka. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2003; s. 87
Muszala A.: Sztuczne zapłodnienie [w]: Muszala A. (red. nauk.), Andres J. i in.(aut. haseł): Encyklopedia Bioetyki. Polskie Wydaw. Encyklopedyczne, Radom 2005, s. 570, 572
Szymański Ł.: In vitro. Wydawnictwo PETRUS, Kraków 2009, s. 36
Szyncel K.: Sztuczne zapłodnienie. Wydawnictwo św. Stanisława BM, Kraków 2010, s. 21-24
Nesterowicz M.: Prawo medyczne. Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2010, s. 283
Bortkiewicz P., Bogdan M., Kościelniak C.: Sztuczne zapłodnienie heterologiczne wobec terapii niepłodności [w]: Gadzinowski J. (red. nauk.) i in.: Dawanie życia: problemy wspomagania rozrodu człowieka. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2003; s. 70
Katolo A.J: Sztuczne zapłodnienie w kontekście prawdy o ludzkiej płciowości [w]: Gadzinowski J.(red. nauk.) i in.: Dawanie życia: problemy wspomagania rozrodu człowieka. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2003; s. 84